Ödül Jürileri ve Boris Vian’ın Tepkisi
Mehmet Rifat
(Aşağıdaki metin, Mehmet Rifat’ın, dönemi içinde Varlık dergisinde sürdürdüğü “Bakış Açısı” başlıklı yazı dizisinin Ekim 2014’te yayımlanan bölümünden kısaltılarak alıntılanmış, aynı başlıkla aşağıya aktarılmıştır.)
“…[K]itapları kütüphanemdeki yerlerine koyarken yeni bir araştırma için Boris Vian’ın yapıtlarını da bir kenara ayırdım. O sırada Fransız kadın yazar ve gazeteci Claire Julliard’ın iki çalışmasına da yeniden göz atma fırsatı duydum: Biri Boris Vian (2007) biyografisi, öteki de Fransa’daki edebiyat skandallarından söz ettiği Les scandales littéraires (2009) adlı derleme. Boris Vian’ın bir ödül jürisiyle yaşadığı olayı ve ödül jürilerine tepkisini yıllar önce çeşitli dergilerde ve edebiyat tarihi kitaplarında okumuştum. Bu konuyla ilgili bilgimi tazelemek için Claire Julliard’ın kitaplarında özellikle bu sayfaları karıştırdım. Olayın ilgi çekici gördüğüm hikâyesini bu sayıda Bakış Açısı okurlarına da aktarmak (ya da anımsatmak) istiyorum.
“1920 doğumlu Boris Vian yirmi altı yaşındadır ve L’Écume des jours (Günlerin Köpüğü) adlı yapıtını kaleme almıştır. Aynı yıl, yani 1946’da, kitabında Jean-Sol Partre diye sözünü ettiği Jean-Paul Sartre ile karşılaşır ve ondan, bu yeni yazdığı henüz yayımlanmamış romanı dosya üzerinden okumasını ister. Sartre, genç yazarı kırmayıp metnin içine dalar. Üslubuyla ve dilsel buluşlarıyla farklı özellikler taşıyan romandan etkilenen ve metni eğlenceli bulan Sartre, Gallimard Yayınları tarafından verilecek Pléiade Ödülü’nde oyunu bu kitap için kullanacağını da belirtir; hatta genç yazarın bundan emin olmasını da ister. Ortada o dönem için çok önemli bir meblağ olan 100.000 franklık bir ödül söz konusudur. Mühendislik yaparak yaşamını sürdüren genç yazar, artık edebiyat çevresinde taçlandırılacağını ve böylece pek de zevk almadığı mühendislik mesleğini bırakıp kendini bütünüyle edebiyata verebileceğini düşünür.
Pléiade Ödülü Jürisi, tanınmış, ünlü yazarlardan oluşmaktadır: Jean-Paul Sartre’ın yanı sıra André Malraux, Paul Éluard, Albert Camus, Maurice Blanchot, Raymond Queneau, Jean Paulhan, Marcel Arland, Joe Bousquet, Roger Grenier ve Roland Tual ‘azman’ jüri üyeleridir. Jürinin sekreterliğini de Gallimard Yayınları’nın genel sekreteri Jacques Lemarchand yapmaktadır.
Daha önce yayımlamış olduğu Amerikan tarzı kara-romanı J’irai cracher sur vos tombes (Mezarlarınıza Tüküreceğim) ile ilgi görmüş olan Boris Vian, birçok jüri üyesinin desteğini aldığı konusunda hiçbir kuşku duymamakta ve ödülü kazanacağına inanmaktadır. Ödüle aday öteki yazarlar arasında dikkati çeken bir kişi daha vardır: Katolik papazlığı eğitimi görmüş şair Jean Grosjean da Tere du temps adlı dinsel nitelikli şiirler derlemesiyle katılmıştır yarışmaya. Jean Grosjean, André Malraux’nun İkinci Dünya Savaşı yıllarından dostudur.
Jüri üyelerinin çoğu Boris Vian’ın romanını destekleyeceklerine dair açıklamalar yapmış olmalarına karşın, 25 Haziran 1946’da ödülü Boris Vian’ın değil de Rahip Jean Grosjean’ın kitabının kazandığı duyurulur. Boris Vian ancak 3 oy alabilmiştir.”
“Boris Vian sonuç karşısında adeta şaşakalmıştır. Kendisini yalnızca Sartre, Queneau, Lemarchand’ın desteklediğini öğrenir. Jean Paulhan ile Marcel Arland daha önce oylarını Boris Vian’a vereceklerini açıklamış olmalarına karşın, son anda fikir değiştirmişlerdir. Boris Vian özellikle bu iki jüri üyesine çok kızgındır. Kendini incinmiş, yaralanmış hisseder ve oylamayı da kendisine yapılmış bir haksızlık olarak değerlendirir. (…) …[N]e düşündüğünü yüksek sesle haykırır!
“Açıkçası, Boris Vian’a sırtını dönmüş bir edebiyatçılar grubu vardır artık.” “Ancak Boris Vian’ı yıldıramazlar.”
“… Scorpion Yayınları adına, yazar arkadaşlarıyla birlikte, ödülleri alaya alacak Tabou Ödülü’nü (Prix du Tabou) kurar.” “25 Şubat 1948’de yapılan basın açıklamasıyla ödülü Sally Mara adında birinin kazandığı belirtilir. Ama ödül, apaçık nedenlerden ötürü o sırada orada bulunamayan Sally Mara adına Raymond Queneau’ya verilir: Çünkü aslında, Sally Mara diye biri yoktur; bu ad, Boris Vian’ın ödül oyunundaki ‘suç ortağı’ olan Raymond Queneau’nun takma adıdır.
Ödül töreni sırasında Boris Vian, kendisiyle söyleşi yapmaya gelmiş Le Canard enchaîné dergisi muhabirine gayet soğukkanlı bir biçimde, ‘ödül verdikleri kitabı okumadığını, ödülün kurayla belirlendiğini ve Tabou Ödülü’nin bedava aperitif içme fırsatından başka bir şey olmadığını” belirtir. Le Canard enchaîné dergisi de bu haberi verdikten sonra şu yorumu yapar: “Entelektüel dürüstlüğü için Boris Vian’a teşekkür ederiz. Onun söylemiş oldukları bütün edebiyat ödülleri için geçerlidir Ama bunları söyleyebilecek tek kişi de Boris Vian olmuştur’.
Boris Vian’ın altmış altı yıl önce söyledikleri yalnızca o tarihlerdeki ve yalnızca Fransa’daki edebiyat ödülleri için mi geçerli dersiniz!”
(Yukarıdaki metin, Mehmet Rifat’ın, dönemi içinde Varlık dergisinde sürdürdüğü “Bakış Açısı” başlıklı yazı dizisinin Ekim 2014’te yayımlanan bölümünden alınarak aynı başlık altında alıntılanmış, yazarın ve derginin hoşgörüsüne sığınılarak aktarılmıştır.)