“İnsanlar Niçin Düşünme Tembeli?”
(6.12.2018 YAZISIDIR.)
(Aşağıdaki alıntı, Herkese Bilim Teknoloji dergisinin katkılarıyla hazırlanan Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji Sayfası’ndan alınmıştır.)
“‘Hepimiz, dünyanın önyargılarımıza göre şekillenmiş olduğuna inanmaya meyilliyiz… Karşıt bir bakış açısını savunmak için düşünme zahmetine girmemiz gerekir ki çoğu insan da zaten bu zahmete katlanmadan ölüp gider. Aslında bu hep böyle olur.’
Bu sözler ünlü İngiliz düşünür Bertrand Russel’a ait; 1925’te kaleme alındığından bu yana geçerliliğini sürdürüyor. Günümüzde düzmece haberlere, komplo teorilerine inanmaya bu kadar yatkın olduğumuzu hesaba katarsak, düşünmeye hiçbir zaman istekli olmadığımız anlaşılıyor. Tabii düşünen maymun Homo Sapiens soyundan geldiğimiz iddiasıyla yere göğe koyamazken, bu düşünce tembelliği de neyin nesi? Peki bu şaşırtıcı noktaya nasıl gelmiş olabiliriz?
Aslında bugün yaptığımız şey tüm insanların şimdiye dek yaptıklarının aynısı. İnsan beyni milyonlarca yıllık evrim süresince bilenerek olağanüstü bir düşünme becerisi kazanmış. Gelgelelim düşünme eyleminin bedeli çok ağır olduğu için atalarımız kendilerine çok sayıda bilişsel ‘kısa yollar’ icat etmiş. Bu kısa yollar onlara tehlikeli dünyada hayatta kalmanın kapılarını açmış.
Yaşadığımız modern dünya ise eskisinden tamamen farklı. İşte sorun da tam bu noktada başlıyor. Sonuç olarak zahmetsizce ve kolay yoldan sahip olduğumuz düşün(me)me alışkanlığı ve fikirler çoğu zaman başımızı belaya sokuyor. Bu düşüncelerden kurtulmanın ilk adımı ise onları tanımlamaktan geçiyor.
Bizleri düşünme tembelliğine sürükleyen bu alışkanlıklar neler? Örneğin klişeler çerçevesinde düşünme eğilimi, statükoyu korumak için yeni görüş ve düşüncelere kapıları kapatmak, içinde bulunduğumuz gruba ters düşmemek için ortak görüşleri benimsemesek de kabullenmek, intikam duygusunun tetiklemesiyle düşünmeden kötülük yapmak vb.”
(Yukarıdaki alıntı, Herkese Bilim Teknoloji dergisinin katkılarıyla hazırlanan Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji Sayfası’nın 24 Kasım 2018 tarihli sayısından alınmış, Cumhuriyet gazetesiyle Herkese Bilim Teknoloji dergisinin hoşgörüsüne sığınılarak aktarılmıştır.)